Istorija

Prema arheološkim nalazima za nju su znali još Vizantijci i stari Rimljani, te prema tome spada u najstarije banje u Srbiji. Banja doživljava brz razvoj u doba Miloša Obrenovića. Na to vreme podseća konak kneza Miloša, iz 1837. godine, danas restauriran i preuređen u istorijsko-etnološku postavku. Iz istorijskih spisa se zna da je u Brestovačkoj Banji godine 1834. boravila kneginja Ljubica Obrenović (1785-1843), sa begovima i svojim sinovima Milanom (1819-1839) i Mihailom (1823-1868). Tada je podignuta jedna zgrada za siromašne bolesnike. Vremenom su ovde objekte gradili predstavnici dinastija Obrenović i Karađorđević, pa je Banja bila poznata i van granica Srbije. Brestovačka Banja je bila omiljeno lečilište i letovalište srpskih vladara pomenutih dinastija. Knez Miloš Obrenović je u vreme popodnevnog odmora zahtevao apsolutni mir u Banji. Knez Aleksandar Karađorđević je uveo evropski način ponašanja i iz Banje odlazio u lov. Banja je u to vreme bila središte za besplatan boravak i lečenje siromašnih ljudi i imala naglašenu socijalnu funkciju. Izgradili su konak koji se i danas koristi. U konaku je već više godina izložbena postavka Brestovačka Banja u doba kneza Miloša, koju gosti Banje i učesnici ekskurzija redovno posećuju. U blizini konaka nalazi se hamam kneza Miloša, jedan od simbola Brestovačke Banje. Zgrada kvadratnog oblika sa polustepenim svodom i kružnim bazenom, retko se koristi za banjsko terapijsko kupanje. U gornjem delu Banje, na 30 m dalje od hamama i konaka, nalazi se dvorac kneza Aleksandra Karađorševića, sagrađen 1856. godine.

Geografski položaj

Brestovačka Banja nalazi se u jugoistočnoj Srbiji, nedaleko od Bora (8 km) i Zlota, na putu koji od Bora preko Crnog vrha vodi u Žagubicu i dalje ka Požarevcu i Beogradu. Banjski objekti i izvori nalaze se u uskoj dolini potoka Pujice koji se uliva u Brestovački potok, koji pripada slivu Timoka. Teren je izgrađen od vulkanskih stena. Prepoznaje se po visokim starim vulkanskim kupama, velikom Blinderinskom rasedu, ali i prostranim kompleksima krečnjaka. Neobičan sklop terena davno je pobudio pažnju geologa, hidrogeologa i geomorfologa, koji su u nekoliko generacija ostavili dragoceno pisano nasleđe. Brestovačka Banja pripada Timočkoj vulkanskoj eruptivnoj oblasti, koja je stvorena u uslovima submarinskog (podmorskog) vulkanizma u davnoj geološkoj prošlosti.

Mineralni izvori

Ovih 5 izvora nalaze se 3 do 4 sata od Brestovca na zapad, leže u tesnoj dolini potoka Bujica, na njegovom samom kraju na malom prostoru i izviru na 30 m dužine. Gornji ili prvi izvor pokazuje toplotu od 39°C. Drugi, čija se voda pije i koji je od prvog 6 m udaljen prema jugoistoku, ima 37,7° C. Isti stepen toplote pokazuje i voda trećeg vrela, koje od prethodnog udaljen 15 m. Četvrti izvor, u kojem se kupaju, nalazi se s one strane Bujice, 12 m od trećeg prema istoku i toplota njegove vode pri samom ždrelu iznosi 39,5° C. Peti izvor, koji se upotrebljava za ispiranje očiju i leži 4 m prema istoku, pokazuje temperaturu od 35,7°C. Svi ovi izvori izlaze iz pukotina porfirne stene i daju prilično mnogo vode koja je vrlo lekovita i u mnogim bolestima blagotvorna, jedno zbog svoje znatne toplote, a drugo zbog značajne množine u njoj rastvorenih lekovitih soli. Sadrži u sebi sumporovita jedinjenja, sulfat natrijuma i sulfat magnezijuma. Zaključeno je da je voda sumporovito-vodonično-sulfatna, da sadrži kalijum, natrijum, kalcijum, magnezijum, okside gvožđa i aluminijuma, silicijum-oksid, tragove sumporne kiseline, hlor, ugljenu kiselinu i sumpor-vodonik, ali da ukupna mineralizacija vode nijednog izvora ne prelazi jedan gram mineralnih sastojaka na 1.000 grama vode. Zbog toga, a i drugih osobenosti, definisana je kao indiferentna terma, koja se koristi za banjsko lečenje kupanjem i pijenjem.

Brestovačka banja indikacije, lečenje i prevencija bolesti

Primenjujući tada poznate vrste balneoterapija, banjski lekar je ustanovio da se najbolji rezultati postižu kod lečenja rekonva lescencije posle teških bolesti, staračke iscrpljenosti, opšte slabosti ljudskog organizma, povećane razdražljivosti i histerije, dugotrajnog ekcema, hroničnog reumatizma, zapaljenja zglobova, mišića i kože, a pomaže i kod posledica povreda reume, bolesti nervnog sistema, oboljenja perifernih krvnih sudova.

Okolina

Okolina Brestovačke Banje je turistički veoma privlačna. Ističu se 770 m visoka izvanredno lepo očuvana paleovulkanska kupa Tilva Njagra (Crno brdo) sa bočnom parazitskom kupom Tilva mika (Malo brdo), Lazareva pećina, poznato arheološko nalazište, pećina Vernjikica sa prekrasnim nakitom i prostranim dvoranama, Borsko jezero, kanjonska dolina Lazareve reke, Zlotsko vrelo, Crni vrh, Kučaj, Dubašnica sa prostranim šumama i rekama ponornicama, krečnjački Veliki Stol, nešto dalji Deli Jovan, poznat po lovištima. Nedaleko od Banje, u selu Šarbanovac, samo nekoliko kilometara severnije od puta Paraćin-Zaječar, postoje izvori termomineralne vode, poznati kao Šarbanovačka Banja. Gornji izvor, temperature 30°C, i Donji izvor, temperature 28,7°C. Godine 1975. ovde su postavljene dve bušotine dubine 100, odnosno 220 m iz kojih izbija nešto više od 3 l/s vode temperature 28,2°C. Iako je voda kod Šarbanovca hidrogeološki i hemijski dobro istražena, ovde ne postoji prava banja. Toplu vodu, koja se meša sa vodom Šarbanovačke reke, koristi lokalno stanovništvo. Borsko jezero se nalazi 3 km severoistočno od Brestovačke Banje, u podnožju planine Crni vrh. Na obali jezera postoje nekoliko turističko-ugostiteljskih objekata, vila i hotel „Jezero“. U blizini su uređeni sportski tereni i trim staze za rekreaciju i šetnju, kao i rekviziti i manja plovila za sportove na vodi. Nekoliko kilometara od Borskog jezera, na istočnoj podgorini kučaja, okrenutoj prema Boru, nalazi se više zanimljivih pećina i speleoloških lokaliteta. Ističu se pećine: Lazareva, Vodena, Mandina, Vernjikica i Hajdučica, a istražena je i kraška jama Stojkova ledenica. S obzirom da se nalaze u okolini sela Zlot, udaljenom 20 km zapadno od Bora, svi ovi objekti poznati pod nazivom Zlotske pećine.