Geografski položaj

Mataruška Banja je jedna od najmlađih banja u našoj zemlji. Nalazi se u jugozapadnom delu Kraljevačke kotline, sa desne strane Ibra, na 215 m nadmorske visine. Sa juga i istoka zaklonjena je ograncima Stolova (1,375 m), sa zapada i jugozapada ograncima Troglava (1.177 m) i Čemerna (1.579 m). Ima povoljan saobraćajni položaj, jer se nalazi pored puta i pruge Beograd-Kraljevo-Raška. Preko Kraljeva, dolinom Zapadne Morave, prugom i putem, povezana je sa Čačkom na zapadu i Kruševcem na istoku.

Istorija

Postanak i razvoj Mataruške Banje balneolozi dele u četiri faze: prva faza obuhvata period 1897-1900. godine, druga 1900-1924. godine, treća 1924-1945. godine i četvrt od kraja Drugog svetskog rata do naših dana, ali sa znatnom razlikom između sedamdesetih godina prošlog veka i stanjem posle 1999. godine do danas.

Na mestu gde je danas kompleks Mataruške Banje, u desnom ravničarskom priobalju reke Ibar, bili su vrbaci i oranice do poslednje decenije XX veka. U proleće 1897. godine, u vreme velike poplave Ibra, matica reke razorila je aluvijalnu terasu i zasekla izdan. Posle povlačenja Ibra u korito otkrivena je topla mineralna voda. Godine 1898. rečno udubljenje je produbljeno, prošireno, ograđeno koljem i opleteno prućem. U takvom bazenu su se kupali prvi posetioci. Voda se posle svakog kupanja, dolapom, koji su okretali volovi, izbacivala da bi u bazen mogla da pritekne čista voda. Prvi objekti za prihvat posetilaca bile su poljske kolibe i šatori. U prvoj fazi razvoja izgrađeno je staro kupatilo.

Druga faza razvoja Mataruške Banje, koja se nalazi nedeleko od manastira Žiče i Kraljeva, počinje 1900. godine, kada je osnovano privatno društvo za korišćenje lekovite vode. Pošto ono nije imalo dovoljno materijalnih sredstava da izgradi potrebne objekte, pravo na eksploataciju mineralne vode kao prirodnog lekovitog faktora, ustupljeno je Akcionarskom društvu Mataruška Banja, te počinje intenzivniji razvoj ovog balneološkog centra. Najpre je dozidan deo zgrade starog kupatila sa dva bazena. Jedan je služio za terapijsko kupanje posetilaca, a drugi za spremanje lekovitog blata koje je korišćeno za obloge. Uređen je prostor sa 10 betonskih kada i osposobljena električna centrala. Sa 130 1/min vode snabdevane su kade i bazeni za terapiju. Tokom vremena izgrađeno je nekoliko banjskih vila, utostiteljskih objekata i uređen je park. Iz 1908. godine potiče vila „Žiča“. Godine 1912. počela je izgradnja vile Kraljevo koja je kasnije nazvana Braća Maričić i sa izvesnim proširenjima dostigla 34 sobe sa 102 ležaja. Neposredno posle Prvog svetskog rata, posetioci Mataruške Banje mogli su da koriste smeštaj u 200 soba. Do kraja druge faze razvoja izgrađeno je 17 vila. Početak treće faze razvoja označen je kopanjem Novog bunara 1924. godine. Ovaj i ranije izgrađeni bunar snabdevali su banjske objekte sve do 1948. godine. Povećana količina termomineralne vode omogućila je izgradnju novog kupatila sa 38 kada. Godine 1925. prve goste u 30 soba sa 68 ležaja primila je vila „Kozara“. Dve godine kasnije završena je vila Triglav sa 10 soba i 20 ležaja. Iz 1930. potiču restoran „Jugoslavija“ i vila „Stolovi“ (9 soba, 15 ležaja). Važan podsticaj za uređenje banje bio je puštanje u saobraćaj železničke pruge Kragujevac-Kraljevo- Raška 1931. godine, čiji je jedan deo trasiran nedaleko od Mataruške Banje. Iste godine završene su vile „Vilotijević“ (27 soba, 56 ležaja) i „Luković“ (12 soba, 28 ležaja). Od posebnog značaja bilo je otvaranje hotela „Žiča“ 1932. godine, koji i danas predstavlja jedan od simbola banje pored Ibra. Posle Drutog svetskog rata počinje nova faza razvoja Mataruške Banje. Najpre su izvedeni istražni hidrogeološki radovi, jer je u toku letnjih meseci forsirano ispumpavanje termomineralne vode, što je remetilo ravnotežu pritiska obične podzemne i termomineralne vode. Radovi su trajali do 1948. godine. Izgrađeni su bunari 3 i 4 i time ublažen problem smabdevanja banje potrebnom količinom lekovite vode. Obnovljeni su neki objekti oštećeni za vreme rata. U januaru 1951. godine otvoreno je zimsko kupatilo sa 13 kada. Hotel „Žiča“ je dograđen 1953. godine. Renovirana je zgrada Centra za medicinsku rehabilitaciju. Vila „Maričić“ je 1961. godine pretvorena u reumatološko-ginekološki stacionar. Dve godine kasnije urađen je novi regulacioni plan. Banja je dobila centralno grejanje, proširene su vodovodna i kanalizaciona mreža. Sa 740 ležaja 1974. godine u društvenim i 850 ležaja u privatnim objektima, uz kamp i dečje letovalište, Mataruška Banja se ubrajala u najopremljenije u Srbiji. Skladan razvoj Mataruške Banje traje do osamdesetih godina prošlog veka.

Mineralni izvori

Mataruška Banja ima najjaču sumporovitu vodu u Srbiji. Sadrži do 25 mg/1 sumpor-vodonika. Lekovita vode je mešovitog porekla, juvenilnog i vadoznog. Termomineralna voda potiče iz izdani čija je površina procenjena na 10.000 m². Voda je na dubini 2-3 m, ali nigde prirodno ne izbija na površinu. Zbog ovakve  osobenosti izdani, iskopano je više bunara i kaptirana termomineralna voda. Temperatura vode u pojedinim bunarima je različita. U bunaru broj 2 iznosi 37°C, i u bunaru broj 3 dostiže 39°C, u bunaru broj 4 je nešto hladnija 32°C, a u sondi u bunaru broj 4 je 48,5°C. Različita je i izdašnost pomenutih bunara. Bunar broj 2 daje 6 1/s, bunari broj 3 i 4 po 4 1/s, dok sonda u bunaru broj 4 daje 12 1/s.

Pored navedenih bunara, najpre je izvedena jedna hidrogeološka bušotina od 69,5 m, a zatim još tri, od kojih je prva duboka 355 m, druga 130 m i treća 733 m. Istraživanjem nije utvrđena primarna hidrogeološka struktura u kojoj je formirano ležište termomineralne vode, čak su dubljim bušotinama dobijene hladnije vode u odnosu na prirodni izvor, što znači da se udaljilo od navedene strukture. Da bi se približilo strukturi, korisno je imati u vidu indikaciju da su peridotiti na mestu termomineralnog izvora skoro pretvoreni u opalsku masu, pomešanu sa sivozelenom karbonatnom masom impregnisanom piritom (indikacija da su u prošlosti ovde cirkulisale vode viših temperatura od 60°C), da je u termomineralnoj vodi sadržan niz mikroelemenata karakterističan za vode iz vulkanogenih akvifera, kao i da se iz vode Bogutovačke Banje (koja se nalazi u sličnim geološkim uslovima) obara na izvoru bigar.

Glavni hemijski sastojci vode Mataruške Banje su sumpor-vodonik i natrijum-bikarbonat. Voda spada u grupu sumporovitih alkalno-kiselih slabih hipotermi, sa izvesnim odlikama murijatične vode. Po hemijskom sastavu slična je vodi Vrnjačke Banje, od koje sadrži više sumpora, te se zbog toga ne upotrebljava za pijenje, mada joj prisustvo sumpora daje izvesran balneoterapijski kvalitet. U gasnom sastavu zapreminski dominira azot sa 70 %. Reakcija vode je gotovo neutralna (6,9) te kao takva ne može da utiče na stanje prirodne ili neprirodne kiselosti u organizmu čoveka. Ukupna mineralizacija procenjena je na 1,38 g/1, sadržaj radioaktivnih elemenata neznatan, a tvrdoća do 28°d.

Mataruška Banja indikacije, lečenje i prevencija bolesti

Voda Mataruške Banje koristi se za lečenje kupanjem. Glavne lekovite komponente su kalijum, litijum, rubidijum, cezijum, stroncijum, barijum, fosfor, fluor i sumpor. Pripada vodama vulkanskog porekla i zajedno sa izvorima u susednoj Vrnjačkoj Banji, predstavlja tipičan primer vulkanskih voda Šumadijskog tipa. Samim tim su i glavne koncentracije niza lekovitih komponenti, kao što su kalijum, litijum, rubidijum, cezijom i stroncijum u direktnoj genetskoj vezi sa ovom vodom.

U Mataruškoj Banji se leče ginekološke, reumatske, kožne bolesti, neurološka oboljenja, posttraumatska stanja, oboljenja stomaka i creva, poremećaji u izmeni materija, hronična trovanja olovom, živom, bizmutom, arsenom i drugim metalima, oboljenja perifernih arterija, pareze i paralize perifernog motornog neurona i sl. Dobri rezultati se postižu kod pacijenata koji se leče od oboljenja mišića, vezivnog tkiva, išijasa, lumbaga, neuralgija, hemoroida, katara stomaka, oboljenja vena i arterija, ekcema i rana koje sporo zarašćuju. Voda Mataruške Banje je kontraindikativna za zarazna oboljenja, srčane mane, tuberkulozu pluća, krvarenja, groznična stanja i jače nervoze. Od terapija se primenjuju balneološka, fizikalna, hidro, radna, elektro, parafinske obloge, masaža, blatne obloge, dijetetski režim i irigacija. Medicinska služba u nadležnosti je Zavoda za prevenciju, lečenje i rehabilitaciju reumatičnih, ginekoloških i posttraumatskih stanja „Braća Maričić“. Ovde se primenjuju najsavremenije metode rehabilitacije i fizikalne terapije- hidrokineziterapija u bazenima, kadama za podvodnu masažu i uređajima za hidrogalvansku terapiju, elektro, sono, manuelnu i vibracionu masažu. Ova specijalizovana medicinska ustanova raspolaže sa 400 ležaja, od kojih se 200 nalazi u stacionaru „Agens“. Zavod ima više od 160 zaposlenih, od kojih je najviše onih iz medicinske struke, kakvi su lekari specijalisti, lekari opšte prakse, fizioterapeuti, medicinske sestre i dr. Zavod iz Mataruške Banje uspešno sarađuje sa nekoliko medicinskih institucija iz Beograda.

Okruženje

Mataruška Banja pruža dobre uslove za razvoj sportsko-rekreativnog turizma, jer poseduje više sportski terena i bazen. U blizini su planine Stolovi i Čemerno pogodne za šetnje, planinarenje i lov, a reka Ibar za veslanje, plivanje i ribolov.