Istorija

U najmlađe balneološke centre Srbije ubraja se Prolom Banja. Kao prirodno lečilište poznata je od 1977. godine. Na prostoru današnje banje i u neposrednoj okolini ima materijalnih tragova koji ukazuju na postojanje naselja u doba Rimljana i Vizantinaca. Današnji naziv izveden je po selu Prolom, koji je verovatno imao zaselak poznat kao Banja i Bačije. Zemljište oko izvora tople vode nazivano je Banja ili Banjsko. Do 1961. godine samo nekoliko domaćinstava u selu Prolom izdavalo je sobe posetiocima lekovitih izvora. Poslovanje je bilo izrazito sezonsko u letnjim mesecima. Iza toga se broj ležaja za izdavanje u privatnim domaćinstvima brzo povećavao, ali im je struktura bila vrlo nepovoljna, a konfor na visokom nivou. Osamdesetih godina prošlog veka ovde je bilo više od 1800 ležaja u privatnim domaćinstvima. Stanje se poboljšalo kada je 14. jula 1968. godine pušten u rad hotel „Radan“ i formirano vikend naselje sa 10 kućica. U objektima preduzeća „Planinka“ u Prolom Banji ima 440 ležaja. Terapijski blok može primiti dnevno do 1500 banjskih gostiju.

Geografski položaj

Prolom Banja se razvila u erozivnom proširenju doline Prolomske reke, na nadmorskoj visini od 550m do 670m. Neposrednu okolinu čine joj planine Sokolovica, Arbanaška planina, Radan i Mejanska planina. To je deo jugozapadne Srbije, lako pristupačan putem Prokuplje-Priština. Kod mesta Rudare, odvaja se putni pravac za Prolom Banju, dugačak 10km, koji je sve prometniji, jer jednim delom vodi do znamenitog geomorfološkog lokaliteta Đavolja varoš. Od Kuršumlije Prolom Banja je udaljena 23km, Niša85km, Kruševca 98km i Beograda 284km. Dobro posećeno banjsko i klimatsko lečilište, sa fabrikom za flaširanje vode.

Prirodni izvori i hidrogeološke bušotine

Termalne vode Prolom Banje pojavljuju se na mestima ukrštavanja glavnog raseda, čiji je osnovni pravac pružanja zapad-severozapad-istok-jugoistok, sa dva sporedna, poprečna raseda, međusobno udaljena oko 950m. Termalna voda se pojavljuje iz jedne veće pukotinske zone u andezitima koji su krupnim rasedima izdeljani u blokove. Voda od padavina prodire sistemima pukotina do velikih dubina, usput se zagreva i mineralizuje, a potom iz svojih ležišta u andezitima kreće se uzlazno do mesta pojavljivanja na topogtafskoj površini. Postoje dva razbijena izvorišta i pet bušotina u njihovoj blizini. Glavno izvorište je istočno i nalazi se u centru banjskog naselja. Dugo vremena je predstavljao vir, koji je ženama iz okoline služio za pranje veša. Voda je kaptirana 1963. godine. Posetioci banje zahvatali su vodu na česmi. Višak vode se odvodio u rezervoar koji je služio potrebama restorana „Radan“. Temperatura vode, koja je označena lekovitom, promenljiva je i varira od 26,7^ᵒC do 29^ᵒC.

Voda Prolom Banje je indiferentna sumporovita hipoterma, i svrstava se u ostale vulkanske vode sa povećanim sadržajem olova, srebra i vanadijuma, malom količinom litijuma i stroncijuma i neznatnim sadržajem rubidijuma. Analize su pokazale da su vode svih izvora i bušotina Prolom Banje sličnog hemijskog sastava, da su slabo mineralizovane, po jonskom sastavu hidrokarbonatno natrijumske i azotno kiselinske, bez ugljendioksida  i alkalne reakcije. Obzirom na sastav vode (veliki broj minerala), voda ima diuretičko i bakteriostatno dejstvo.

Indikacije, lečenje i prevencija bolesti u Prolom Banji

Voda u Prolom Banji, u terapijske svrhe koriste se pijenjem i kupanjem, a služe i za spremanje blatnih obloga. Najbolji rezultati se postižu u lečenju bubrega, mokraćnih kanala, prostate, stanja posle operacija bubrega i mokraćnih kanala, gastritisa, čira na želucu i dvanaestopalačnom crevu, katara creva, kamenca u žučnoj kesi, oboljenja kože, organa za varenje, poremećaja metabolizma, vanzglobnog reumatizma i bolesti i perifernih krvnih sudova. Banjski lekari primenjuju brojne proverene vrste terapija. U tom smislu voda se koristi za pijenje i kupanje, a pripremaju se i peloidne obloge. U okolini Banje uređene su staze zdravlja i sportski tereni.

Okolina

Prirodno i antropogeno okruženje Prolom Banje, posebno od nedavno dobro uređen lokalitet Đavolja varoš, jedinstven skup zemljanih ostenjaka sa andezitksim pločama na vrhu, doprinose obogaćivanju sadržaja turističkog boravka u Prolom Banji. Đavolja Varoš kao spomenik prirode neponovljiva je pojava u Srbiji i vrlo retka pojava u svetu. Jedinstvene prirodne retkosti erozivnog porekla sačinjavaju 202 zemljane piramide, izgrađene od peščara i laporaca, sa kupama na vrhu. Visina stubova oznosi od 3-15m, a prečnik do 3m. Interesantnim se čine i mogućnosti korišćena vode neobičnih izvora, sa visokim sadržajem minerala na prilazu Đavoljoj varoši. Đavolja Varoš je zaštićena kao spomenik prirode od nacionalnog značaja na površini od oko 70ha, sa ciljem da se ova prirodna dragocenost sačuva i stavi u službu turizma, nauke i obrazovanja.

Umereno-kontinentalna klima, nadmorska visina od 550-600 m, čist vazduh i bujna vegetacija stimulativno deluju na čovečji organizam, pa se Prolom Banja ubraja u klimatska lečilišta. U Banji su izgrađeni brojni sportski tereni, bezeni koji se dogrevaju, staze ze rekreaciju, tako da je ovde sem zdravstvenog, zastupljen i razvoj sportsko-rekreativnog turizma. Takođe, u Banji postoji i fabrika za pakovanje „Prolom vode“, koja se kao stona mineralna voda prodaje u zemlji i svetu, kao i pivo koji sami proizvode. Iznad Prolom Banje izdiže se planina Sokolivica, pa je posetiocima lako dostupna. Najviši vrh Sokolovice od 1050m, za planinare je lako osvojiv, a pored planinarskih i izletničkih staza organizovano je i lovište krupne divljači: evropski-ritski jelen, muflon, divlje svinje. Blizina hotelskog smeštaja u Prolom Banji, daje poseban turistički značaj ovom lovištu, ali i lovnom, zdravstvenom i izletničkom turizmu.