Istorija

Termomineralne vode Zvonačke Banje bile su poznate Rimljanima za vreme njihove vladavine ovim delom naše zemlje. Za vreme građevinskih radova 1903. i 1926. godine otkriveni su ostaci bazena, podna keramika, jedna spomen-ploča, metalni novac, pozlaćeni krst i ostaci jednog hrama. Uređenje banje u vezi je sa razvijenim rudarstvom u okolini, što je čest slučaj u Srbiji. Tokom srednjeg veka Zvonačka Banja je služila lokalnom stanovništvu. Ima podataka o postojanju župe Zvonce, ali nema dovoljno dokaza da se zaključi da je njeno središte bilo u banji.

U blizini Banje su dva manastira. Prvi je Sveti Jovan Bogoslov (Poganovo), podignut 1395, a drugi Sveta Bogorodica (Sukovo), podignut 1859. godine. Blizina banja i manastira je potvrđena na više lokacija u Srbiji. Materijalnih tragova iz vremena vladavine Turaka ovde nema. Banja se posle godina stagnacije, počinje obnavljati između 1903. i 1926. godine. Najpre je očišćen teren, otkriveni su osta- ci rimskih građevina, izgrađen rezervoar za vodu, napravljen cevovod od rezervoara do bazena i sazidana jedna zgrada. Banja je dobila naziv po obližnjem selu Zvonce, a kako lečilište je obnovljena1912. godine. Posle Drugog svetskog rata uređuju se prilazni putevi iz pravca Dimitrovgrada, Pirota i Babušnice, sređuje banjski park, opremaju kupatila, gradi bazen na otvorenom prostoru i zida hotel „Mir“ sa 140 ležaja i odgovarajućim sadržajima za banjsko lečenje. Tektonski sklop, geološka građa i morfološka evolucija okoline Zvonačke Banje dobro su proučeni zahvaljujući nekadašnjem rudniku kamenog uglja Jerma. Neposredno okruženje Banje izgrađeno je od sedimentnih stena. Dominiraju tanki slojevi crnih škriljaca sa bogatom fosilnom faunom. Ima i kvarcnih peščara sa proslojcima kamenog uglja i tvrdih glinovitih škriljaca. Javljaju se i crveni peščari i masivni krečnjaci. Za pojavu termomineralne vode značajni su duboki rasedi, koji su uzdužni i horizontalni. Među rasedima je posebno izražen onaj u dolini Blatašnice na profilu Asenovo kale – Zvonačka Banja – selo Odorovci.

Geografski položaj

Poznata iz davne prošlosti i dobro posećena između dva svetska rata, Zvonačka Banja izvorima lekovite vode, nadmorskom visinom od 630 m i prijatnom subplaninskom klimom, veoma je interesantna Banja. Ova banja, nedovoljno afirmisana, smeštena je na krajnjem istoku Srbije, nedaleko od granice prema Bugarskoj. Od Dimitrovgrada je udaljena 30 km, od Babušnice 31 km i Pirota 39 km. Razvila se na naslagama bigra koji je istaložen iz banjske termomineralne vode bogate kalcijum-karbonatom. Iznad banje, koja je na strmoj dolinskoj strani potoka Blatašnice, pritoke Jerme, diže se 1071 m visok krečnjački vrh Staža, a naspram nje 1032 m visoko Asenovo kale, izgrađeno od masivnih titonskih krečnjaka.

Mineralni izvori

Tektonski sklop i geološki sastav terena određuju osnovne osobine termomineralne vode. Zaključeno je da najveći deo vode padavina ponire kroz pukotine krečnjačke mase, hemijski i mehanički ih proširuje i produbljuje. Kako su krečnjaci zagaćeni vodonepropustivim sedimentima, voda se pojavljule na topografsku površinu u vidu vrela raselinskog tipa. S obzirom na temperaturu vode od 28°C, pretpostavlja se da dolazi sa dubine 500-600 m. Lekovita voda izbija iz pukotina viših od bigrene barijere. Izvor je kaptiran za kupatilo, česmu ispred kupatila, česmu sa bočne strane kupatila, potrebe hotela „Mir“ i bazena na otvorenom prostoru. Temperatura vode je 28,5°C, a izdašnost 9 1/s. Godine 1976. izvršena je analiza sa 51 pokazateljem i isticanjem lekovitih komponenata koje čine makroelementi: kalcijum, natrijum i magnezijum i mikroelementi: kalijum, litijum, rubidijum, barijum, bakar, jod, fluor, fosfor, mangan i stroncijum. Reč je o vodi niske mineralizacije i niskih sadržaja većine elemenata, sa izuzetkom azota, kiseonika, kalcijuma, hidrokarbonata i silicijum-dioksida. Voda je svrstana u oligomineralne slabo sulfatne hipoterme sa reakcijom pH 7,9, temperaturom 27,3°C, suvim ostatkom na temperaturi od 180°C, bez slobodnog ugljendioksida, sa slobodnim vodonik-sulfatom, bez katjona amonijuma i bez anjona bromida i jodida. Termomineralna voda Zvonačke Banje odlikuje se gasnim sastavom u kome sa više od 80 % preovlađuje azot. Kiseonik je zastupljen sa 17 %, ugljen-dioksid i drugi gasovi sa 3 %. Izvor lekovite vode je karstnog tipa i pripada reonu Karpato-balkanida.

Zvonačka Banja indikacije, lečenje i prevencije bolesti

Balneoterapijskim i klimatoterapijskim postupcima u Zvonačkoj Banji se leče neuralgija, neurastenija, psihoneuroza, vegetativne neuroze, zapaljenski, degenerativni i vanzglobni reumatizam, klimakterične tegobe, povišeni krvni pritisak i poremećaji periferne cirkulacije krvi.

Okolina

Značajan je bio veliki broj izletnika iz okolnih mesta, koji su za vreme leta dolazili radi kupanja u bazenu na otvorenom prostoru, koji je punjen toplom lekovitom vodom. Turistički privlačna okolina, posebno klisurasta dolina reke Jerme, kao i poznati manastiri mogu se koristiti za obogaćivanje sadržaja turističkog boravka u Zvonačkoj Banji. Pored hotela „Mir“ gostima su na raspolaganju bazeni sa mineralnom vodom, sportski tereni, staze za rekreaciju i nekoliko vikendicaskrivenih u gustim krošnjama šuma. U neposrednoj blizini Banje nalazi se klisura reke Jerme, koja je zakonom zaštićena, kao i gnezda surog orla, koji je zaštitni znak klisure. Naime, greben Asenovo Kale, na nadmorskoj visini od 1032m, jedno je od retkih mesta u Srbiji i Evropi, gde se mnogu videti gnezda surih orlova. Postoje mogućnosti za ribolov, jer u Jermi i njenim pritokama ima skobalja, pastrmki, klena, dok lovačka i planinarska društva organizuju lov na divljač i planinarenje po visijmakoje okružuju dolinu Jerme, a to su Vlaška i Ruj planina. Planina zlatnog imena predstavlja netaknutu prirodnu oazu, sa raznovrsnim biljnim i životinjskim vrstama. Na planini i okolini lovačko društvo „Ruj“ u sezoni lova organizuje lov na divljač: jelena, divlju svinju, vuka, kao i planinarenje do najviših vrhova. Sa vrha planine Ruj pruža se lep pogled na Staru planinu, Zvonačku Banju, planinski tok reke Jerme i atraktivni klisuru koja skriva gnezda surog orla. U središnjem delu reke Jerme nalazi se manastir Sveti Jovan Bogoslov, iz IV veka, nazvan Poganovo, po obližnjem selu. Zakonom je zaštićen i svojim freskama se ubraja u najznačajnija ostvarenja svoga doba na Balkanu.